Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)'in 2024 yılında yayımladığı "Çocuklarda Bilişim Teknolojileri Kullanımı Araştırması", 6-15 yaş grubundaki çocukların dijital dünyayla olan ilişkisini gözler önüne seriyor. Kamuoyunda sıkça tartışılan 'ekran bağımlılığı' ve 'sosyal medyanın zararları' gibi konular, bu araştırma sayesinde daha kapsamlı bir şekilde değerlendiriliyor.
Araştırma Detayları: Kimler Katıldı?
TÜİK'in araştırmasında, 6-10 yaş grubundaki çocukların yanıtları ebeveynleri aracılığıyla, 11-15 yaş grubundakilerin ise doğrudan kendi beyanlarıyla toplandı. Ancak 16-18 yaş grubu araştırmaya dahil edilmedi. Oysa bu yaş grubu, dijital teknolojilere en yoğun şekilde maruz kalan ergenlik dönemindeki çocukları kapsıyor.
Sahiplik ve Kullanım Arasındaki Fark Şaşırttı!
Araştırmanın en dikkat çekici bulgularından biri, çocukların cihazları kullanma oranları ile bu cihazlara sahip olma oranları arasındaki fark. 11-15 yaş grubundaki çocukların %86'sı akıllı telefon kullanırken, sadece %65'i bu cihaza sahip. Kız çocuklarının sahiplik oranları, erkek çocuklarına göre daha düşük. Bu durum, ekonomik eşitsizliklerin dijital erişimde önemli bir rol oynadığını gösteriyor. Örneğin, oyun konsolu sahipliği sadece %5 olarak belirlenmiş durumda. Buna karşılık çocukların mobil cihazlardan oyun oynamaya yönelmesi, bu eşitsizliğin bir sonucu olarak değerlendiriliyor.
Ekran Süresi Uyku Düzenini Bozuyor mu?
Dijital cihaz kullanımı, çocukların sağlığı açısından önemli bir faktör olan uykuyu da olumsuz etkiliyor. 11-15 yaş grubundaki çocukların %42'si uyumadan önce, %29'u ise sabah uyanır uyanmaz telefonlarına baktığını söylüyor. Ayrıca bu yaş grubundaki çocukların %43'ü telefonlarını en az yarım saatte bir kontrol ediyor. Bu durum, çocukların uyku düzenini bozarak hem fiziksel hem de zihinsel gelişimlerini tehdit ediyor. Uzmanlar, sosyal medya bildirimleri, mavi ışık ve gece geç saatlerdeki telefon kullanımının, çocukların sirkadiyen ritmini bozduğunu belirtiyor.
Sirkadiyen Ritim Nedir? Sirkadiyen ritim, vücudun 24 saatlik biyolojik saatidir. Uyku-uyanıklık döngüsünden hormon salgılarına kadar birçok işlevi düzenler. Gözle algılanan ışık (özellikle gün ışığı), beynimizdeki biyolojik saati senkronize eder. Ancak telefon, tablet gibi cihazlardan yayılan mavi ışık, bu ritmi bozarak melatonin hormonunun salgılanmasını engeller. Bu da özellikle çocuklarda uykuya dalmayı zorlaştırır ve uyku kalitesini düşürür.
Sosyal Medyada Hangi Platformlar Popüler?
Araştırmaya göre, Türkiye'deki çocukların en çok kullandığı sosyal medya platformu YouTube. Onu sırasıyla Instagram (%63), TikTok (%36), Snapchat (%32), Pinterest (%21), Facebook (%14) ve X (%8) takip ediyor. Cinsiyet bazında incelendiğinde, kız çocuklarının Snapchat ve Pinterest'i; oğlan çocuklarının ise Instagram ve Facebook'u daha çok kullandığı görülüyor. Ancak Türkiye'de sosyal medya kullanımı için yasal bir yaş sınırı bulunmuyor. Uluslararası standartlara göre (GDPR, COPPA) 13 yaş altı çocukların veri paylaşımı yasak olsa da, denetim mekanizmalarının zayıflığı nedeniyle küçük yaştaki çocuklar da sosyal medya platformlarına rahatlıkla erişebiliyor.
TÜİK'in araştırması, çocukların dijital dünyayla olan ilişkisinin karmaşık ve çok boyutlu olduğunu gösteriyor. Dijital eşitsizlik, ekran bağımlılığı ve sosyal medyanın etkileri gibi konular, politika yapıcılar, eğitimciler ve ebeveynler tarafından dikkate alınması gereken önemli sorunlar olarak karşımıza çıkıyor. Çocukların dijital dünyada güvenli ve anlamlı bir şekilde var olabilmesi için, dijital okuryazarlık eğitimlerinin yaygınlaştırılması, erişim adaleti için altyapı yatırımlarının artırılması, sosyal medya şirketlerinin sorumluluklarının netleştirilmesi ve ebeveynlere yönelik rehberlik programlarının oluşturulması gerekiyor. Teknoloji, çocukların hayatında sadece bir risk değil, aynı zamanda öğrenme, ifade ve sosyalleşme alanı olarak da işlev görüyor. Bu nedenle ekran sürelerini sadece azaltılması gereken bir unsur olarak değil, içerik, amaç ve bağlamla birlikte değerlendirmek gerekiyor.
